Nam Khánh
Thể Thao 247 - Những năm gần đây, giới hâm mộ MMA tự hào với câu nói “MMA chính là môn thể thao của thế kỉ 21”. Chính thức xuất hiện năm 1993, vỏn vẹn 25 năm “lịch sử”, nhưng với sự phát triển chóng mặt của công nghệ và truyền thông, MMA đang có vị trí vững chắc trong lòng khán giả. Tuy nhiên, liệu có phải môn thể thao còn non trẻ này tự mình xây dựng nên “đế chế” thể thao đối kháng hàng đầu hiện nay - hay nó đã thừa hưởng từ môn võ “tiền nhiệm” đầy tai tiếng ở thế kỉ 20 - Brazilian Jiu-jitsu (BJJ)
Nội dung chính
Maeda Mitsuyo và hành trình tới Brazil
Trở về đầu thế kỉ 20, cuộc vượt biển đầy ngoạn mục của Judo từ TK 19 đã giúp môn võ từ Nhật Bản này có một vị thế vững chắc tại Mỹ, sánh ngang với những môn thể thao đã tồn tại rất lâu tại quốc gia này như Boxing hay Wrestling. Lúc này, những cao đồ đầu tiên của tổ sư Jigoro Kano được gửi sang Mĩ với tư cách là các “đại sứ”, họ đến Tân Thế Giới với nhiệm vụ trình diễn, giảng dạy cũng như đáp lại những lời thách đấu đang dồn dập tới với các võ sĩ Nhật Bản - trong đó có Maeda Mitsuyo.
Maeda Mitsuyo vốn là một Judo-ka (võ sĩ Judo), học trò trực tiếp của sư tổ Jigoro Kano. Tuy nhận nhiệm vụ sang Mĩ để quảng bá Judo tại quốc gia này, nhưng với tính cách phóng khoáng, thích thử thách và một phần vì kinh tế, Maeda bắt đầu dấn thân vào những trận thách đấu kiếm tiền khắp New York. Tiếp tục hành trình, ông trải bảng thành tích của mình khắp đất Mĩ và sau đó là toàn Châu Âu, tại đây, ông cũng tự đặt cho mình cái tên Conde Koma.
Sau thời gian sống tại Mĩ và Châu Âu, Maeda nhận thấy phong trào phân biệt chủng tộc tại đây không phù hợp và quyết định chuyển tới Brazil, lúc này là thành phố Belém. Tiếp tục thi đấu kiếm tiền và giúp đỡ người Nhật Bản nhập cư vào quốc gia Nam Mĩ này, Maeda có một trận đấu tại gánh xiếc của Gastao Gracie, một thương nhân có tiếng tại Belém. Đặc biệt, sau chiến thắng trước một võ sĩ Wrestling to lớn hơn mình, Carlos Gracie, con trai cả của Gastao ấn tượng với màn trình diễn của Maeda và xin cha theo học võ sư Judo người Nhật Bản. Thời điểm này, lịch sử gắn liền với dòng họ Gracie của Brazilian Jiu-jitsu bắt đầu……
Có một điểm cần chú ý, đó là Maeda coi Judo là môn tự vệ toàn diện nhất, ông coi việc ghi điểm trong Boxing hay việc ghim đối thủ xuống sàn để thắng 1 hiệp đấu trong Wrestling thực chất chỉ là trò chơi thắng thua. Ông thường lừa đối thủ tấn công mình, quật ngã đối phương và kết thúc bằng những đòn khóa siết - không kéo dài trận đấu, một chiến thuật gần như không có lỗ hổng. Và trong suốt quá trình du đấu, hơn 2000 trận, ông hầu như chưa bao giờ thất bại dù chỉ cao vỏn vẹn 1m65, thấp hơn nhiều với thể hình cũng những võ sĩ Âu - Mĩ. Tư duy này đã ảnh hưởng không ít tới việc hình thành Gracie/Brazilian Jiu-jitsu sau này.
> Đọc thêm: David Lapetina - Từ mọt sách Paris thành người truyền bá BJJ
Helio Gracie - Thời điểm bắt đầu và các chiến tích
Không chỉ học kĩ thuật Judo, Carlos còn được Maeda truyền cho kinh nghiệm thi đấu với những đối thủ từ những môn võ khác nhau, thể hình khác nhau. Sau đó, trở về Rio de Janeiro làm việc trong Casino của gia đình, năm 1925, Carlos thành lập võ đường Jiu-jitsu (cách gọi để chỉ Judo tại Brazil thời điểm đó) và cùng các anh em của mình luyện tập, trong đó có em út Helio Gracie, tuy nhiên, do thể hình kém hơn các anh và 1 phần Carlos lo lắng cho sức khỏe của cậu em trai, phần lớn thời gian của Helio trên thảm tập là quan sát Carlos hướng dẫn các học viên.
Một ngày, khi Carlos đi vắng và đến phòng tập muộn, Helio (lúc đó mới 16 tuổi) đã đề nghị được hướng dẫn mọi người, bằng việc quan sát anh mình hướng dẫn và lén tập luyện cùng các anh trai. Sau khi Carlos đến và xin lỗi các học viên, họ đã trả lời :”Không sao, chúng tôi đã tập luyện cùng Helio và lớp học diễn ra rất suôn sẻ, nếu anh cho phép, tôi muốn sau này được tập cùng với Helio”. Carlos ngạc nhiên về khả năng của người em trai và đồng ý cho Helio trở thành người hướng dẫn tại phòng tập.
Khi huấn luyện cũng như tập với các học viên và anh trai mình, Helio Gracie nhận ra điểm yếu về thể hình của mình, nhất là trong quá trình được Carlos “sắp kèo” với các võ sĩ trong những trận đấu quảng bá cho Gracie Academy. Helio chia sẻ với anh trai và nhận được những lời khuyên từ kinh nghiệm của Maeda Mitsuyo, ông tiếp tục phát triển Judo do Carlos hướng dẫn và thêm vào một số kĩ thuật để khắc phục bất lợi của bản thân : tập trung nhiều hơn vào các kĩ thuật đánh nằm (ground fight) và di chuyển, thay đổi tư thế (transition) để chiếm các vị trí thuận lợi, điều khiển đối phương (control) và kết thúc bằng những đòn khóa siết (submission), Helio dần hình thành hệ thống kĩ thuật và thi đấu của riêng mình, ông gọi đó là Gracie/Brazilian Jiu-jitsu.
Sau khi hình thành Brazilian Jiu-jitsu (BJJ), Helio tiến hành “mở cửa” - lập ra Gracie Challenge : một chương trình thách đấu dành cho tất cả các môn võ dưới bộ luật tự do Vale Tudo (cho phép tất cả các đòn đánh, bao gồm cả móc mắt, đánh hạ bộ,...) để chứng minh sự hiệu quả của BJJ , thách thức và cũng như tiếp nhận mọi trận đấu, vừa để phát triển kĩ thuật, vừa để mở rộng tiếng tăm cho học viên. Một số trận đấu tiêu biểu trong thời gian này của Helio :
5 tháng 11, 1932: Helio lúc đó 19 tuổi, đối đầu với Wrestler Fred Ebert lúc đó đang biểu diễn tại Brazil, Helio mô tả :”Một gã khổng lổ nặng 216 lb (97kg) bước lên sàn đấu và tôi chỉ 140lbs (63kg).” Trận đấu giằng co hơn 1 giờ đồng hồ với kết quả hòa, Helio đã chống cự thành công trước sức ép khủng khiếp từ Ebert.
28 tháng 7, 1934 : vs Wladek Zbysko, lúc đó Zbysko đã là vô địch hạng nặng, thành thạo Greco-Roman Wrestling (Vật Hy Lạp), CACC (Catch-as-catch-can) và 1 số dòng Jujitsu. Nặng 235 lbs, Zbysko thực sự là một con quái vật.
Trận đấu giằng co suốt 30 phút, tuy nhiên tương tự với Ebert, Zbysko không thể kết thúc Helio mặc cho ông gây sức ép liên tục lên huyền thoại Brazil, khán giả cho rằng đây là 1 trận đấu chán nản, nhưng người trong giới lại kinh ngạc với khả năng của Helio, Zbysko rất khâm phục với khả năng của Helio và nói :”Tôi thật sự muốn đưa cậu ấy trở lại Bắc Mĩ, họ cần biết về 1 con người phi thường như vậy”.
Những lần đối đầu với Judo
Có thể nói, chính những lần đối đầu với Judo đã khiến danh tiếng của Gracie Jiu-jitsu nổi lên mạnh mẽ như vậy, liên tiếp nhận lời thách đấu trước các Judo-ka như Yasuichi Ono, Takeo Yano, Yasuichi Ono, … những võ sĩ Judo hàng đầu Brazil tại thời điểm đó. Helio Gracie vẫn thể hiện được kĩ thuật của mình trước họ và thu hút thêm sự chú ý của các võ sĩ đến từ Nhật Bản, và trong đó có huyền thoại số 1 lịch sử Judo : Masahiko Kimura.
Nhận lời mời đến Brazil, dưới chủ ý của Takeo Yano nhằm hạ bệ danh tiếng của Helio và gia tộc Gracie, Helio đã chủ động thách đấu Kimura, tuy nhiên võ sư người Nhật nói rằng phải thắng học trò trẻ nhất là Yukio Kato (lúc đó là 1 võ sư trẻ) trước khi muốn đánh với ông.
Trận đấu nhanh chóng được sắp đặt và Helio giành chiến thắng trong lần thứ 2 đối đầu : Kato liên tục quật Helio xuống sàn và siết ông bằng đòn siết cổ gyaku jujime, tuy nhiên Helio phản công được và khiến Kato ngất xỉu. Buộc Kimura phải dừng trận đấu và chấp nhận lời thách thức.
Tháng 10 năm 1951, Helio đối đầu Kimura trong 1 trận đấu không giới hạn thời gian, Kimura nói với các đồng đội rằng ông sẽ không kết thúc trận đấu sớm mà muốn dạy cho Helio một bài học, tuy nhiên, Helio không phải đối thủ dễ dàng, bất cứ khi nào Kimura tạo áp lực ông đều tìm cách thoát ra và phản công. Tuy nhiên, Kimura vẫn tóm được Helio trong 1 thời khắc quyết định, và bẻ gãy tay võ sĩ người Brazil, Helio nhất quyết không chịu thua cho đến khi anh trai mình tung khăn trắng bỏ cuộc.
Dù thua trận nhưng Helio cũng khiến Kimura ấn tượng phần nào với khả năng phòng thủ và kĩ thuật của ông, một lời hẹn tái đấu được đưa ra, tuy nhiên không có đề nghị nào được chấp thuận.
Quay trở lại Bắc Mĩ
Suốt những năm thi đấu và quảng bá cho Gracie Academy, danh tiếng của nhà Gracie không chỉ gói gọn ở Brazil mà bắt đầu nổi tiếng trên đất Mĩ, và lịch sử tiếp tục được đẩy lên cực thịnh khi một trong các con trai của Helio là Royce Gracie, bước chân vào sàn đấu UFC : Giải đấu được tổ chức lấy ý tưởng từ Gracie Challenge - thực chất do Rorion Gracie (con trai cả của Helio, anh trai của Royce Gracie) tổ chức để gây sự chú ý cho BJJ. Và quả thực, không phụ sự kì vọng của các anh em Gracie trên đất Mĩ, Royce Gracie đã dành thành tích ấn tượng từ những sự kiện đầu tiên :
UFC 1 (1993) : Royce Gracie lần lượt đánh bại Art Jimmerson (boxing), Ken Shamrock (Shootfighting) và Gerard Gordeau (Savate) để giành chức vô địch lần đầu tiên. Đặc biệt chiến thắng trước Ken Shamrock - 1 võ sĩ Shootfighting, lối thi đấu tương tự Vale Tudo đã giúp nhà Gracie gây được tiếng vang trước người dân Mĩ về môn võ đặc biệt này.
UFC 2 (1994): Royce Gracie tiếp tục thành công của mình, đạt được kỉ lục trong lịch sử UFC - chiến thắng 4 trận đấu liên tiếp và giành đai vô địch chỉ trong 1 đêm.
UFC 4 (1994) : Royce Gracie trở lại sau khi rút lui khỏi UFC 3 và giành đai vô địch trước Dan Severn với đòn khóa tam giác (triangle choke).
Tiếp tục các sự kiện sau đó, UFC trở thành sàn đấu cho tất cả các môn võ đến tham gia và thể hiện, không chỉ lần đầu hình thành khái niệm MMA, UFC còn minh chứng rằng các kĩ năng grappling (khóa siết) đặc biệt quan trọng trong những trận đấu 1 - 1. Và BJJ đã tạo dựng 1 hệ thống rất đang dạng và có khả năng ứng dụng cũng như phát triển vô tận, với hàng trăm đòn thế/cách xử lý khác nhau, các võ sĩ có rất nhiều lựa chọn cho các tình huống gặp phải. Vì thế, BJJ trở thành một “trang bị” không thể thiếu của gần như tất cả các võ sĩ khi bước lên sàn MMA, bởi “nếu bạn không sử dụng BJJ, ít nhất bạn phải biết cách chống lại chúng, và cách tốt nhất để học được điều đó là … đi tập BJJ” - một câu nói vui quen thuộc nhưng đầy thực tế trong giới võ thuật cho tới bây giờ.
Chỉ trong chưa đầy 100 năm (có thể tính từ thời điểm Carlos Gracie thành lập), Brazilian Jiujitsu đã phát triển cực thịnh, sánh ngang với bất cứ môn võ có lịch sử hàng trăm, nghìn năm như Boxing, Wrestling, Karate, Muay Thái, .... BJJ kế thừa tinh thần cởi mở - kiểm chứng và phát triển mọi lúc mọi nơi, trở thành môn võ phát triển nhanh chóng nhất lịch sử võ thuật thế giới.
Nam Khánh
